Sağlıklı beslenmek adına tükettiğiniz meyve ve sebzelerin sizi zehirleyebileceğini biliyor musunuz? Okuyacağınız bu yazıda insan sağlığı için küresel bir tehdit olan pestisit ile alakalı bilmemiz gerekenleri kaleme alarak bu tehlikeye dikkat çekmeye ve bu hayati konu ile alakalı bir duyarlılık oluşturmaya çalışacağım.

Pazardan, manavdan, market reyonlarından satın alarak tükettiğimiz meyve ve sebzelerde sağlığımıza zarar verebilecek ciddi zehirli kimyasalların bulunabileceğini bilseniz muhtemelen alışveriş yapma ve beslenme alışkanlıklarınız değişecektir. Fakat bu konuda kamuoyunda yeterli hassasiyet oluşturulamadığından bir çoğumuz farkında olmadan zehirleniyoruz!

Tarımda kullanılan kimyasal ilaçların bilinçsiz ve yanlış uygulanmasından dolayı besinler üzerinde ciddi etkiler bıraktığı tespit edilmiştir. Bu zehirli kalıntıların bir kısmının yıkama vesaire gibi temizleme amaçlı uygulamalar ile uzaklaştırılamadığı belirtilmiştir.

Son dönemlerde televizyon, radyo ve sosyal medyada bir çok kez karşılaştığımız, ihraç edilen meyve, sebze hatta kuru gıdaların Türkiye’ye iadesinin sebeplerinden en önemlisi bu ürünlerde insan hayatını etkileyecek düzeyde zehirli kimyasal maddelerin tespit edilmesidir. Mandalina, limon, portakal, nar, domates, kabak, ayva, elma ve armut gibi bir çok ürün, yapılan kontrollerde yoğun pestisite rastlanmasından dolayı sınırdan geri dönmüştür. 

Peki nedir bu pestisit  ?

Pestisit; bitkilerin tarımsal üretimde bakteri, virüs, böcek, kemirgen, mantar, istenmeyen otlar ve haşereler gibi dış etkenlerden korunması için kullanılan toksik (zehir) etkili kimyasal ilaç olarak tanımlanabilir.

Yaygın olarak kullanılan pestisit çeşitleri:

İnsektisitler: Böcek ve haşere öldürücü.

Herbisitler: Yabani ot ve bitkileri öldürücü

Rodentisit: Kemirgen (fare vb.) öldürücü

Fungusit: Mantar ve mantar sporları öldürücü

Bakterisit: Bakteri öldürücü

Larvisit: Larva (kurtçuk, tırtıl vb.) öldürücü

Pestisit, zararlılarla mücadele etme konusunda dünyada kullanılan en yaygın ve etlili yöntem olarak bilinir. Hızlı sonuç alınması ve bilinçli kullanıldığında ekonomik olmasından dolayı çokça tercih edilmektedir.

Pestisitlerin bilinçsizce kullanılması insan ve doğa için ciddi sorunlar doğurmaktadır. Yanlış kullanım sebebi ile insan zehirlenmelerine ve hastalıklara rastlanmaktadır. Bu zehirlenmelere ve hastalıklara sebep olarak aşağıdaki maddeleri sıralayabiliriz.

• Pestisit kullanımı konusunda halkın yeterli bilgiye sahip olmaması,
• Pestisitlerin uygun olmayan koşullarda tutulması,
• Kaza ile temas ve saçılma,
• Bakım ve atık değerlendirme işlemlerinin doğru yapılmaması gibi etkenlerin sebep olduğu zehirlenmeler hatrı sayılır rakamlara ulaşmaktadır.

Yapılan araştırmalarda pestisitlerin besinler yolu ile vücuda alınması sonucunda karaciğer, böbrek rahatsızlıkları ve kanser hastalıkları gibi ciddi sonuçları olabileceği ortaya çıkmıştır.

Amerika’da yapılan 105 farklı araştırma ile pestisit ve farklı kanser türleri arasında bir çok bağlantı tespit edilmiştir. Bunlardan en önemlileri; beyin kanseri, meme kanseri, mide kanseri, lösemi ve prostat kanseridir. Yine bu araştırmalar sonucunda öğrenme bozukluğu ve diyabet gibi hastalıkların da pestisitlerle bağlantılı olabileceği vurgulanmıştır.

Dünyada en çok pestisit kullanan ülkeler sırasıyla; Çin, ABD, Brezilya, Arjantin, Kanada, Ukrayna, Fransa, Malezya, Avustralya ve İspanya diye devam etmektedir. Bu saydığımız ülkeler, kimyasal zehirin %75’ini kullanıyor.

Tüm dünyada yaygın olarak kullanılan pestisit kullanımı ile alakalı olarak ülkemizde son yıllarda Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından önemli çalışmalar yapılmaktadır.

Pestisit kullanımını azaltmak amacıyla entegre mücadele projeleri ve biyolojik mücadele yöntemlerine yönelik önemli adımlar atılmaktadır. Bu çalışmalar ile pestisit kullanımına alternatif çözümler yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Türkiye’de AB uyumu yasaları kapsamında 223 aktif madde yasaklanarak, yerlerine daha güvenli çözümlerin kullanılması teşvik edilmiştir.

Raporlara göre, dünya ortalaması ve dikkat çeken diğer ülkelerin hektar başına kullandıkları pestisit miktarları (kg) şöyle sıralanmaktadır:

Dünya: 2,26

Türkiye: 2,26

Kanada: 2,42

İngiltere: 2,81

ABD: 2,85

AB Ülkeleri: 3,2

Fransa: 3,67

Almanya: 4,14

İspanya: 4,59

İtalya: 5,38

Hollanda: 10,86

Ülkemizin kullanım oranı her ne kadar dünya ortalamısına yakın olsa da pestisit kullanımı her ilimizde eşit düzeyde değil maalesef.

Ülkemizin sebze ve meyve ihtiyacını karşılayan başlıca illerimizde pestisit kullanım oranı çok yüksek seviyelere ulaşmaktadır.

Bu iller sırasıyla:

• Adana
• Antalya
• Manisa
• Mersin
• İzmir
• Aydın
• Bursa
• Konya

 Bu illerimizden dünya ülkelerine her yıl binlerce ton sebze, meyve ve kuru gıda ihraç edilmektedir. Son yıllarda uluslararası standartlara uymayan ihraç ürünlerin geri iade haberleri de oldukça artış göstermektedir.

 İade edilen ürünlerin başında; biber, mandalina, limon, portakal, nar, domates, kabak, ayva, kuru incir, elma ve armut gelmektedir.

2023 yılı için yapılan bir araştırmada, Türkiye’nin AB’ye ihraç ettiği 215 kalem ürün, sağlık riski taşıdığı için iade edilmiştir. Bu, AB’nin ithalatında sağlık riski sebebi ile iade edilen her beş üründen birinin Türkiye menşeli olduğunu göstermektedir.

Tarım ve Orman Bakanlığı’na göre, iade edilen ürünler Türkiye’ye girişte resmi kontrollerden geçirilmekte ve mevzuata aykırı olanların girişine izin verilmemektedir. Ancak bazı uzmanlar ve sivil toplum kuruluşları, denetimlerin yetersizliğ ve eksikliği gibi sebeplerden dolayı bu ürünlerin iç piyasaya sunulabileceği konusunda endişelerini dile getirmektedir.

Tüm bu bilgi ve araştırmaların sonucunda pestisitlerin sebep olabileceği sorunlar ile ilgili olarak bazı önlemler alınarak riskin minimum seviyeye indirilmesi mümkün olabileceği görülmektedir. Başta yetkililer olmak üzere üreticilerin ve tüketici olan bizlerin bu konuda hassasiyet göstermesi gerekmektedir.